Borsa Nedir?
Türkiye de , hisse senetlerinin ticaretinin düzenlenmesi ve takibi amacıyla 1986 yılında Karaköy - Tophane'de İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) faaliyetlerine başlamıştır. Yukarıdaki tanım doğrultusunda faaliyetlerini yürüten İMKB' in görevlerini şöyle sıralayabiliriz.
a) Menkul kıymetlerin Borsa listesine alınması(kotasyonu) ile ilgili başvuruları, Kotasyon Yönetmeliği'nde belirtilen esaslar dahilinde incelemek, ek bilgi ve belgeler istemek, başvuruları değerlendirmek ve karara bağlamak.
b) Kanuni gerekler yerine getirilerek para, kambiyo ve kıymetli maden ve taşlar ile vadeli işlemlerle ilgili piyasalar açmak . Altın piyasasını buna örnek gösterebiliriz.
c) Borsada işlem görebilecek menkul kıymetler için türlerine göre menkul kıymetler pazarları oluşturmak, bu pazarlarda işlem görecek menkul kıymetleri belirlemek ve borsa bülteninde yayınlamak, pazarlara Borsa binasında yer tahsis etmek
d) Borsada pazarların çalışma gün ve saatlerini belirlemek ve Borsa bülteninde ilan etmek
e) Borsa pazarlarında yapılan işlemler sonucunda oluşan fiyatları ve bu fiyatlardan yapılan toplam işlem miktarlarını seans bitiminde ilan etmek
f) Borsada yapılan alım, satım işlemlerini güven ve istikrar içinde serbest rekabet şartları altında kolayca ve düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamak, bu kuralların dışına çıkan Borsa üyelerine “İMKB Yönetmeliğinde belirtilen müeyyideleri uygulamak
g) Borsada olağan dışı menfi gelişmelerin meydana gelmesi halinde, mevzuatın gereği yetkiler içinde gerekli önlemleri almaktır.
Ayrıca Menkul Kıymetler Borsalarının çeşitli ekonomik işlevleri bu borsaların önemini bir kez daha ortaya koymaktadır. Ekonomik işlevleri de şu şekilde ifade edebiliriz.
a)Likidite Sağlama İşlevi: Menkul Kıymetin her an alınıp satılması mümkün olduğundan, menkul kıymetin pazarlanabilirliği yani likiditesi sağlanmış olur.
b) Ekonomiye kaynak yaratma işlevi: Borsalar, menkul değer ihraç eden şirketler ve kuruluşlar için bu değerleri en iyi şekilde pazarlayabilecekleri bir piyasa olmaktadır.
c) Sermaye Mülkiyetini Geniş Bir Topluma Yayma İşlevi: Borsalar, halka açılmayı ve bu yolla sermayenin tabana yayılmasını teşvik eder. Mesela çok kişiye küçük miktarlarda satış yapılarak yukarıda bahsettiğimiz sermayenin tabana yayılması sağlanabilir.
d) Ekonominin Göstergesi Olma İşlevi: Borsada işlem gören hisse senetlerinin fiyat endeksleri şüphesizdir ki ekonomik gidişat ile paralellik gösterir . Yatırımların , gelişme ve kalkınmanın , enflasyonun ve bunların dışında sayabileceğimiz ekonomi dışı etkenlerin , örneğin politik istikrarsızlık , savaş tehlikesi gibi durumların ülke ekonomisinde yarattığı etkiyi ,borsalar bize açık seçik vermektedir.
e) Uzun Vadeli Yatırımların Kısa Vadeli Tasarruflarla Finansmanını Sağlama İşlevi: Bu işlev bize şirketlerin uzun vadeli borçlanmanın etkisinden , borsadaki kısa vadeli tasarruflarla finansman sağlayarak kurtulmasını ifade etmektdir.
f) Menkul Kıymetlerle İlgili Bilgilere Kolay Ulaşma İşlevi: Yukarıda menkul kıymetler borsasının görevlerini sayarken , bir görevinin de işlemler sonucu ortaya çıkan fiyatların ve diğer bilgilerin olduğu istatistiksel verilerin ilan edilmesi olduğunu söylemiştik. Bu görev doğrultusunda yatırımcılar bu değerli bilgilere kolayca ulaşabilmektedirler.
g) Güvence İşlevi: Güvence işlevi , borsaların şirketlere (kotasyon olmuş şirketler) bazı yatırımlar yaparak yatırımcıyı koruması işlevidir. Kısaca ifade etmek gerekirse ,şirketler sürekli gözetim ve denetim altındadırlar.
h) Sanayide Yapısal Değişikliği Kolaylaştırma İşlevi: Bu işlevi ise bir örnekle açıklamaya çalışalım; Örneğin mali çöküntü içine giren bir şirket düşünelim .Şirkette de birçok tasarruf sahibi var . Bu şirket ile aynı alanda çalışan sermaye guruplarının bu şirketin hisselerini toplaması ile hisse senetlerinin değerinde fazla bir düşüş olmayacaktır.Böylelikle hem tasarruf sahipleri zor durumdan kurtulacak hem de bu durum şirkete taze kan aşılayacaktır. Böylelikle borsalar birleşme ve füzyonun en kolay yapılabildiği yer olarak karşımıza çıkmaktadır.
İşte tüm bu işlevleri yerine getiren ve önemini bir kez daha anladığımız borsaların kurulma teklifini veren ve bu borsaların gözetim ve denetimini yapan kurum SPK(Sermaye Piyasası Kurulu) dur. SPK ayrıca menkul kıymetlerin belli kriterleri sağlaması koşuluyla kotasyonunda yani borsa listesine alınmasında (halka arz) başvurulan yerdir. SPK hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isteyenler , SPK tarihçesi bölümüne bakabilirler.
Hisse Senedi Nedir?
Hisse senedini , Anonim ortaklıklarının sermayesinin belli bir kısmını paylaşım amacıyla çeşitli yasa ve şartlara uygunluğu onaylanmış ve bu doğrultuda düzenlenmiş kıymetli evraklar olarak tanımlayabiliriz. Bu noktada anonim şirketle sermaye ortaklığına giren hisse senedi sahiplerinin çeşitli hakları bulunmaktadır. Bunları belirli kurallarla satım yapabilme , şirket faaliyetlerini takip hakkı , şirket varlıklarının belli bir kısmının zorunlu satışıyla elde edilen değerin elde bulunan hisse payına düşen değerinden yararlanma hakkı , şirket yönetimine katılma hakkı, oy kullanma hakkı, kar payı hakkı vb. sayabiliriz.
İki çeşit hisse senedi vardır. Birincisi gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılan ve ülkemizde kullanım izni olmayan , adi hisse senedi ile tahvil karışımı bir özellikte olan İmtiyazlı Senet(Preferred Stock) dir.Bir diğeri ise ülkemizde kullanılan bilinen Adi Senet (Common Stock) türüdür. Borsada 1000 adet hisse senedi 1 lota karşılık gelmektedir. Örnekle açıklamak gerekirse ; Fiyatının 3200 TL. olduğu bir hisse senedi düşünelim. Yani 1 adet hisse 3200 TL. olsun. 1 lot hisse senedi almak isteyen yatırımcının bu hisse senedinden satın alması için ödemesi gereken miktar 3200000 TL. dir. Hisse senedi adedinin karmaşıklığını önleme açısından bu lot sistemi kullanılmaktadır.
Aracı Kurum Nedir?
Aracı kurum isminden de anlaşılabileceği gibi , hisse senedi ticaretinde yatırımcı ve piyasa arasında bilgi aktarma ve aracılık fonksiyonlarını yerine getirirler. Bu kapsamda yapabilecekleri sermaye piyasası faaliyetleri ;
1. Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık
2. Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı
3. Finansal göstergelere ,sermaye piyasası araçlarına mal ve kıymetli madenlere dayalı vadeli işlem sözleşmesi yapılmasına aracılık
4. Menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı
5. Yatırım danışmanlığı
6. Portföy işletmeciliği veya yöneticiliği
şeklindedir.
Niçin Analiz Yapmalıyız?
Tüm bu temel bilgilerden sonra hisse senetlerinin analizinin nasıl yapılacağı konusuna gelebiliriz.Piyasa analizinin grafikleri okuyarak nasıl yapıldığını göreceğiz ancak kafamıza niçin hisse senedi analizi yapmamız ve niçin grafikleri yorumlamamız gerektiği sorusu takılabilir.Bu nedenle bu basit ve bir o kadar da ehemmiyeti olan grafikleri yorumlamanın önemini kavramaya çalışalım.
Bir an için gözü kapalı dişinize dolgu yapmaya çalışan bir diş doktoru düşünün. Zırhını giymeden savaşa giden bir şövalye hayal edebilirmisiniz. Nereye gittiğini bilmeden hareket eden bir gezgin sizce ne kadar yol alabilir.İşte elinde malzemesi olmadan yel değirmenine saldıran bir Don Kişot olmamak için piyasa analizi yapmak gereklidir.Bu gerekliliği iyi bir şekilde benimsemek başarılı bir piyasa analizini ortaya çıkaracaktır.
Piyasa Analizi Nedir?
Piyasa analizi , geçmiş verileri inceleyerek gelecek durumla ve şu anki durumla ilgili somut dayanağı olan tahminler yapmaktır. Zaten gelecek veriler diye de bir şey yoktur. Sadece geçmiş veri vardır.Bu geçmiş verilere bakılarak hisse senedinin fiyatının ne yönde gittiği belirlenir. Belki gelecek ile ilgili tahminler yapmak kendinizi Nostradamus gibi hissetmenize sebep olabilir. Bu durum hoşunuza gidebilir yada bundan hoşnutsuzluk duyarsınız. Ancak gelecek ile ilgili bu somut verilere dayanan tahminler sizi denizde boğulmaktan kurtaran bir can simidi vazifesi görecektir. Belkide bundan tecrübe edinerek yapacağınız mantıklı yatırımlar ilerde sizin denizde bir dalgıç gibi yüzmenizi sağlayacaktır. Kısacası yüksek getiri sizin için bir amaçsa piyasa analizi (grafik analiz) de bu amaca ulaşmak için iyi bir araç olacaktır
Trend Nedir?
Piyasa analizinin (grafik analiz) ne olduğunu ve niçin bunu bir araç olarak kullanmamız gerektiğini ifade ettikten sonra , piyasa analizinde karşımıza sürekli çıkacak trend kavramını anlamamız gerekmektedir. Sonuçta grafik analiz de trend etüt edilerek yapılmaktadır. En basit anlamıyla trend, piyasanın gittiği yönü gösterir. Bu yön piyasanın iniş ve çıkışlarıdır. Piyasanın yatay hareketine pek az rastlanır. Çıkış eğilimli trendlere boğa trendi (bullish) , iniş eğilimli olanlara ise ayı trendi (bearish) denir.Aşağıdaki grafikte trendin aşağı ve yukarı hareketini görmekteyiz.
HİSSE SENEDİ VE BORSA
Hisse senedi, bu senedi çıkaran şirketin sermayesinde, senedin üzerinde yazılı tutar (nominal değer) kadar ortaklık hakkına sahip olunduğunu gösteren belgedir. Borsa işlemlerinde bir adet hisse senedinin (bir payın) nominal değeri 1.000 TL. kabul edilir. Buna göre, örneğin, 5.000 TL. nominal değerli bir hisse senedi, 5 adet ortaklık payını temsil eder.
İMKB'de normal alım-satım işlemleri "lot" hesabıyla yapılır. Her lot 1.000 paydan (1.000.000 TL'Iık nominal değerli hisse senedinden) oluşur. 1.000 payın altında kalan alım-satımlar "lot altı" işlemleri olarak adlandırılır ve normal piyasa dışında işlem görür.
ARACI KURUM VE YATIRIM HESABI
İMKB'de hisse senedi alım-satım sadece yetkili aracı kurumlar tarafından yapılabilir. Doğrudan doğruya aracı kurum olarak kurulmuş firmalar olduğu gibi, her bankanın aracı kurum statüsünde çalışan menkul kıymet birimleri de mevcuttur.
Bireysel yatırımcının hisse senedi alım-satım yapabilmesi için, önce bir aracı kurumda yatırım hesabı açtırması gerekir. Bu aşamada, seçilecek aracı kurumun sağlam ve güvenilir olmasına dikkat edilmeli ve eğer banka değilse, yetki belgesi mutlaka görülmelidir. Ayrıca, açılan hesap için İMKB bünyesindeki Takas ve Saklama Merkezinden sağlanacak "müşteri adına saklama bilgileri" izlenmelidir.
Aracı kurumların büyük bir kısmı, hesap açmak için 1-5 milyar TL. arasında değişen minimum bir tutarın yatırılmasını talep ederler. Bu kadar parası olmayan küçük yatırımcı, bankadaki hesabı kapsamında bulunan veya bu hesapla bağlantılı olarak açtıracağı yatırım hesabı kanalıyla dilediği kadar lot ( hatta lot altı) alım-satım yapabilir.
ALIM-SATIM İŞLEMLERİ
Borsada alım-satım, aracı kuruma verilen "alım" ve "satım" emirleriyle gerçekleştirilir. Bu emirler "limitli" veya "serbest" fiyattan verilir. Limitli fiyattan alım emri verilmişse, alınacak hisse senedinin yap başına borsa fiyatı öngörülen limite veya altına düşmedikçe, aracı kurum alış yapamaz. Limitli fiyattan satış emrinde ise bunun tersi geçerlidir. Emirler aracı kuruma bizzat gidilerek verilebibeceği gibi, yatırım hesabı sözleşmesine hüküm eklenerek, telefon ve internet kanalıyla da veribebilir.
Hisse senedi alım ve satımlarında aracı kurum "kurtaj" adı verilen ve işlem tutarının %0.2 sinden az olmayan bir komisyon alır. Lot altı işlemlerde komisyon oranı %4-5 düzeyine kadar çıkabilmektedir.
HİSSE FİYATLARI VE İNDEKS
Tüm piyasalarda olduğu gibi, hisse senetleri piyasasında da fiyatlar arz ve tabebe göre oluşur. Arz fazlaysa, yani satıcılar ağırlıktaysa, fiyatlar düşer. Buna "ayı piyasası" adı verilir.
Alıcıların egemen olduğu talep ağırlıklı bir piyasada ise fiyatlar yükselir. Buna da "boğa piyasası" denir. Hisse senedi fiyatlarının genel seyrini belirlemek için borsa indeksi kullanılır her bir şirketin hisse senetlerinin son işlem fiyatının, o şirketin borsada işlem gören (borsaya kote edilmiş) toplam hisse senedi (pay) adedi ile ağırlıklandırılarak dikkate alındığı borsa indeksi, kapsadığı tüm şirketlere ait hisse senetlerinin ortalama fiyatının İMKB'nin faaliyete geçtiği Ocak 1986'daki ortalama fiyata göre hangi noktaya geldiğini gösterir. Örneğin, Kasım 2002'de indeksin 11.000 olması, ağırlıklı ortalama hisse senedi fiyatının TL. bazında Ocak 1986'daki düzeyinin 11.000 katına çıktığını ifade etmektedir.
Genel fiyat düzeyini belirtmek amacıyla kullanılan ana indeks, İMKB-100 indeksidir. Bu indeks, piyasa değeri (hisse fiyatı x pay adedi) en yüksek 100 şirketi kapsamaktadır. Ayrıca, piyasa değeri ilk 30 şirketi kapsayan İMKB-30 ve borsaya kayıtlı 400 dolayında şirketin hepsinin yer aldığı İMKB-TUM indeksleri mevcuttur. İMKB-30 hisseleri genelde diğer hisseleri peşinden sürüklediğinden, fiyat
